Цифрлық кодекс нені қамтиды және қазақстандықтар қандай құқықтарға ие болады
Мәжілісте Қазақстан Республикасының Цифрлық кодексі талқылануда — бұл алғаш рет цифрлық құқықтық тәртіптің негіздерін және адамның базалық цифрлық құқықтарын бекітетін жүйелі құжат. Кодекс цифрлық ортада туындайтын құқықтық қатынастарды реттейді және цифрлық мемлекеттің архитектурасын айқындайды.
Негізгі цифрлық құқықтар
Кодекске ақпаратқа қолжетімділік, құпиялық, цифрлық сәйкестік, сондай-ақ ұмытылу құқығы — яғни өз цифрлық ізін онлайн кеңістіктен жою мүмкіндігі енгізілген.
Арнайы көңіл цифрлық сәйкестендірудің қауіпсіздігі мен сенімділігіне бөлінген, оған биометрияны және көпфакторлы аутентификацияны пайдалану кіреді.
Электрондық цифрлық қолтаңба (ЭЦҚ) бірегей заңды қолтаңба нысаны мәртебесін сақтайды, ал смс-кодтар, биометрия және өзге тәсілдер — жоғары заңдық маңызы жоқ әрекеттер үшін қарапайым әдістер ретінде қарастырылады.
Электрондық және цифрлық құжаттар
Электрондық құжаттар түпнұсқамен теңестіріледі және ЭЦҚ арқылы қол қойылады. Сенімділікті арттыру мақсатында жаңа қорғау деңгейлері енгізіледі:
- құжатқа қол қою кезінде визуалды бейнелеу міндетті;
- әр жүктеу кезінде қолтаңбаны автоматты тексеру;
- қосымша верификация стандарттары қолданылады.
Цифрлық құжаттар ұлттық тізілімдер негізінде динамикалық түрде қалыптасады және түпнұсқа мәртебесіне ие болады, ал цифрлық деректерге заңдық күш беріледі.
Смарт-келісімшарттар мен цифрлық деректер
Алғаш рет заң деңгейінде смарт-келісімшарттардың — міндеттемелерді автоматты орындайтын өздігінен атқарылатын цифрлық келісімдердің құқықтық режимі енгізіледі. Олар классикалық шарттардың орнын баспайды, бірақ олардың орындалуын автоматтандыру үшін қолданылады.
Сонымен қатар, алғаш рет цифрлық деректер құқық объектісі ретінде танылады, яғни олар азаматтық айналымға қатысып, экономикалық құндылыққа ие бола алады.
Жаңа санаттар мен тізілімдер
Құжат цифрлық ортаның объектілігі мен субъектілігін бекітеді, «бөлінген цифрлық объект» ұғымын және цифрлық кондоминиумның құқықтық режимін енгізеді — яғни консенсус немесе смарт-келісім негізінде цифрлық активтерге бірлескен иелік ету.
Цифрлық объектілердің тізілімі құрылады — сенімді шешімдердің көпдеңгейлі жүйесі, мұнда отандық әзірлемелерге басымдық беріліп, шетелдік жүйелер үшін локализация талаптары қойылады.
Цифрлық құқықтар мен токенизация
Кодекс цифрлық ортада өмір сүретін материалдық емес нысандар — цифрлық құқықтар ұғымын енгізеді. Олар екі түрге бөлінеді:
- айналымды цифрлық құқықтар — қаржылық және тауарлық цифрлық активтер;
- утилитарлық құқықтар — қызметтерге қолжетімділік пен материалдық емес мүмкіндіктер беретін құқықтар.
Бұл норма нақты секторды токенизациялауға және цифрлық активтер нарығын дамытуға жол ашады.
Киберқауіпсіздік және аудит
«Ақпараттандыру туралы» заң «Киберқауіпсіздік туралы» заңға айналады. Ол деректерді қорғау саласында бірыңғай терминология мен тәсілдерді енгізеді.
Цифрлық жүйелер үшін үш деңгейлі аудит жүйесі қарастырылған:
- Функционалды аудит — жүйелердің мақсаттары мен функцияларын, соның ішінде ЖИ-ді бағалайды.
- Киберқауіпсіздік аудиті — қауіптерге төзімділікті және архитектураны бағалайды.
- Реттеуші аудит — Кодекс пен заңнамаға сәйкестігін тексереді.
Эксперименттер және цифрлық дәлелдер
Кодекс эксперименттік құқықтық режимдерді (ЭҚР) енгізу тәртібін біріздендіреді және алғаш рет цифрлық дәлелдеме ұғымын енгізеді. Бұл цифрлық жазбаларды, логтар мен транзакцияларды сот және азаматтық істерде дәлел ретінде қолдануға мүмкіндік береді.
«Цифрлық кодекс цифрландыруды құқықтық кеңістікке шығара отырып, цифрлық ортаны ашық, қауіпсіз және әділ етеді. Бұл — фрагменттік шешімдерден Қазақстанның бірыңғай цифрлық құқықтық архитектурасына көшу қадамы», — деп атап өтті Мәжіліс депутаты Екатерина Смышляева.